Podział majątku przy rozwodzie – czy to możliwe?

Wielu małżonków zastanawia się, czy można dokonać podziału majątku już w trakcie rozwodu, zamiast czekać na odrębne postępowanie po jego zakończeniu. Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko wyjątkowo. Sąd może orzec o podziale majątku wspólnego w wyroku rozwodowym jedynie wtedy, gdy nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Art. 58 § 3 KRO: podstawa prawna podziału majątku w wyroku rozwodowym

Podstawą prawną jest art. 58 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi:

Oznacza to, że podział majątku w wyroku rozwodowym nie jest obowiązkowy. Może do niego dojść tylko wtedy, gdy przynajmniej jeden z małżonków złoży wniosek, a rozpoznanie tego wniosku nie spowoduje istotnego opóźnienia postępowania. W praktyce takie rozstrzygnięcia zapadają rzadko – najczęściej wtedy, gdy podział majątku jest prosty, a strony pozostają w zgodzie.

Wyjątek od reguły – co oznacza „nadmierna zwłoka”?

Pojęcie to doprecyzował Sąd Najwyższy w uchwale z 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77. Wskazał on, że brak nadmiernej zwłoki występuje nie tylko wtedy, gdy strony są zgodne co do składu i sposobu podziału majątku, lecz również wtedy, gdy ewentualne różnice można wyjaśnić w prostym i szybkim postępowaniu dowodowym. Innymi słowy – niewielkie rozbieżności między małżonkami nie muszą automatycznie uniemożliwiać podziału majątku przy rozwodzie. Wystarczy, że ich wyjaśnienie nie wymaga długotrwałych dowodów, opinii biegłych czy przesłuchiwania licznych świadków.

W praktyce jednak większość spraw rozwodowych ma charakter sporny. Każda wątpliwość co do składu majątku, jego wartości lub zasad podziału powoduje, że sądy odmawiają dokonania podziału w wyroku rozwodowym. Podział majątku wymaga bowiem precyzyjnego ustalenia wszystkich składników i ich wartości, a to w wielu przypadkach wymaga opinii rzeczoznawcy lub powołania biegłych.

Kiedy podział majątku w rozwodzie jest możliwy?

Najczęściej sądy dokonują podziału w wyroku rozwodowym tylko w dwóch sytuacjach. Pierwsza to przypadek, gdy małżonkowie przedstawiają zgodny projekt podziału, obejmujący szczegółowy wykaz majątku, jego wartość, sposób przydzielenia poszczególnych rzeczy i ewentualne spłaty. Druga – gdy majątek jest nieskomplikowany i nie wymaga przeprowadzania dodatkowych opinii ani rozliczeń. Przykładowo, jeśli wspólność obejmuje jedno mieszkanie i samochód, a małżonkowie uzgodnili, że mieszkanie przypadnie jednemu z nich ze spłatą, a samochód drugiemu, sąd może taki podział orzec w wyroku rozwodowym bez obawy o wydłużenie postępowania.

Sąd nie może jednak przeprowadzić podziału z urzędu – konieczny jest wniosek przynajmniej jednego z małżonków. Wniosek ten musi być konkretny i zawierać dokładne wskazanie składników majątku oraz propozycję podziału. Brak precyzji lub ogólnikowość często prowadzą do pozostawienia wniosku bez rozpoznania. W przypadku zgodnego projektu opłata sądowa wynosi 300 zł, natomiast przy wniosku spornym – 1000 zł.

Kiedy sąd odmawia podziału majątku w rozwodzie?

Sąd odmówi dokonania podziału, jeśli uzna, że postępowanie w zakresie podziału majątku wydłużyłoby nadmiernie rozwód. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy między stronami istnieje spór co do składu majątku, jego wartości albo udziałów. Odmowa następuje także w sytuacjach, gdy konieczne byłoby rozliczenie nakładów z majątku osobistego, ustalenie nierównych udziałów lub gdy potrzebna byłaby opinia biegłego. W takich przypadkach sąd wydaje postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 czerwca 2016 r., V CZ 25/16, takie postanowienie nie podlega zaskarżeniu.

Czy można orzec nierówne udziały w majątku przy rozwodzie?

W teorii jest to możliwe, jednak w praktyce zdarza się niezwykle rzadko. Rozpoznanie wniosku o ustalenie nierównych udziałów (na podstawie art. 43 § 2 k.r.o.) wymaga bowiem obszernego postępowania dowodowego – badania stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku, analizy dochodów, wydatków czy sposobu gospodarowania wspólnymi środkami. To z kolei powoduje znaczne przedłużenie postępowania rozwodowego, dlatego sądy zwykle pozostawiają takie wnioski do odrębnego rozpoznania po rozwodzie.

Alternatywa: sądowy lub umowny podział majątku po rozwodzie

Jeśli sąd nie dokonał podziału w wyroku rozwodowym, małżonkowie mogą rozliczyć się później. Mają dwie możliwości: złożyć wniosek o podział majątku do sądu rejonowego albo dokonać umownego podziału majątku. Ta druga opcja jest szybsza – umowny podział można przeprowadzić w ciągu jednego dnia, o ile strony są zgodne. W przypadku nieruchomości obligatoryjna jest umowa notarialna.

Podział sądowy wymaga natomiast przygotowania pełnej dokumentacji i może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Opłata wynosi 300 zł przy zgodnym wniosku i 1000 zł przy spornym. Notarialny podział, choć wiąże się z taksą notarialną, często okazuje się tańszy i mniej czasochłonny niż proces.

Czy warto wnioskować o podział majątku w wyroku rozwodowym?

Z prawnego punktu widzenia jest to rozwiązanie dopuszczalne, ale stosowane bardzo ostrożnie. Sąd zdecyduje się na nie tylko wtedy, gdy obie strony są zgodne, a skład majątku jest prosty i nie wymaga opinii biegłych. W pozostałych przypadkach rozdziela postępowania: najpierw rozwiązuje małżeństwo, a dopiero później zajmuje się sprawami majątkowymi.

Zaletą dokonania podziału już przy rozwodzie jest oszczędność czasu i kosztów – w jednym postępowaniu można zakończyć wszystkie kwestie między małżonkami. Wadą natomiast jest ryzyko wydłużenia procesu, jeśli pojawią się wątpliwości co do wartości lub zakresu majątku.

Wnioski i praktyczne wskazówki dla małżonków

Przed złożeniem wniosku o podział warto omówić sprawę z adwokatem i ocenić, czy jego rozpoznanie nie spowoduje zwłoki. Jeśli istnieją sporne kwestie – lepiej przeprowadzić podział majątku już po rozwodzie albo spróbować porozumieć się ze współmałżonkiem przed złożeniem wniosku w sprawie rozwodowej. Z kolei gdy strony potrafią dojść do porozumienia, warto przedstawić sądowi zgodny projekt podziału, co znacznie zwiększa szansę na jego uwzględnienie.

Podział majątku w trakcie rozwodu jest możliwy, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. Wymaga pełnej zgody stron, prostego majątku i braku konieczności prowadzenia długiego postępowania dowodowego. W większości przypadków lepiej dokonać go po rozwodzie, w osobnym postępowaniu lub przed notariuszem.

Masz pytania, wątpliwości lub chcesz podzielić się swoim doświadczeniem? Zostaw komentarz pod artykułem – chętnie odpowiem i pomogę rozwiać wątpliwości. Jeśli Twoja sytuacja jest bardziej złożona, możesz też skontaktować się bezpośrednio – omówimy, jak najlepiej przygotować się do sprawy o podział majątku.